समझि-बूझि के चला सँघाती पाख अँधेरा बा।
राह अजानी सिर तक पानी जोखिम भरा सफर,
लीलै खातिर मुह फैलाए बड़े-बड़े अजगर,
मुह मा राम बगल मा छूरी घाती अगल-बगल
फन काढ़े विषधर फुफकारै काटे कहाँ लहर।
परग-परग पर घात लगाए खड़ा लुटेरा बा,
समझि-बूझि के चला सँघाती पाख अँधेरा बा।
सरहद प्रै बारूद बिछाए दुसमन ताकत बा,
जाफर के घर गद्दारन कै खिचरी पाकत बा,
देस पार से केउ रहि-रहि के डोरी खींचि रहा
कठपुतरी अस केहू थिरकि के नंगे नाचत बा।
जयचंदन की मिली भगत से आगा घेरा बा,
समझ बूझि के चला सँघाती पाख अँधेरा बा।
आपन-आपन डफली सबकै राग निराला बा,
सबके दिल मा खोट दाल मा सबके काला बा,
काली करतूतन के बल पर काला धंधा बा
एनके पीछे दौड़ लगावै जग ई अंधा बा।
धोखेबाज दगाबाजन कै चहुँदिसि रेरा बा,
समझि-बूझि के चला सँघाती पाख अँधेरा बा।
लिहे धरम कै धुजा करम से बना कसाई बा,
भाई के खूने का प्यासा आपन भाई बा,
सारे जग का नेत बतावै बस मनमानी बा
दइयउ कै डर नाहीं ओनकै अजब कहानी बा।
छमा दया उपकार भूलि बस मेरा-तेरा बा,
समझि-बूझि के चला सँघाती पात्र अँधेरा बा।
मुल्ला पंडित गुरू पादरी एक से एक बड़े,
घर गरीब का बरै धधकि के तापैं खड़े-खड़े,
आग लगावैं सगर दौड़ि फिर दौड़े लै पानी
एनकी तिकड़म भरी चाल मा जूझैं अग्यानी।
मजहब के आँधर कोल्हू मा सुधुआ पेरा बा,
समझि-बूझि के चला सँघाती पाख अँधेरा बा।
जइसन पावै वइसन लूटै सबकै इहै धरम,
न तौ आँख मा पानी केउके नाहीं हया सरम,
पइसा बरे पिसाच बनि गवा पूर कसाई आ
ओकरे बरे हँसी ठट्ठा बस पीर पराई आ।
स्वारथ की नगरी मा बस तिकड़म कै डेरा बा,
समझि-बूझि के चला सँघाती पाख अँधेरा बा।
आँखि खोलि के चला कि नाहीं फिर पछताये का,
देस धरम दुइनौ से जाए आँस चुआए का,
दुसमन जब्बै अवसर पाए कसर उठाये का
बिगड़ी बात बने ना केतनौ रोए गाए का।
फैला चला ससुर के नाती दूर बसेरा बा,
समझि-बूझि के चला सँघाती पाख अँधेरा बा।
samajhi bujhi ke chala sanghati paakh andhera ba.
raah ajani sir tak pani jokhim bhara saphar,
lilai khatir muh phailaye baDe baDe ajgar,
muh ma raam bagal ma chhuri ghati agal bagal
phan kaDhe vishadhar phuphkarai kate kahan lahr.
parag parag par ghaat lagaye khaDa lutera ba,
samajhi bujhi ke chala sanghati paakh andhera ba.
sarhad prai barud bichhaye dusman takat ba,
japhar ke ghar gaddaran kai khichri pakat ba,
des paar se keu rahi rahi ke Dori khinchi raha
kathaputri as kehu thiraki ke nange nachat ba.
jaychandan ki mili bhagat se aaga ghera ba,
samajh bujhi ke chala sanghati paakh andhera ba.
aapan aapan Daphli sabakai raag nirala ba,
sabke dil ma khot daal ma sabke kala ba,
kali kartutan ke bal par kala dhandha ba
enke pichhe dauD lagavai jag ii andha ba.
dhokhebaj dagabajan kai chahundisi rera ba,
samajhi bujhi ke chala sanghati paakh andhera ba.
lihe dharam kai dhuja karam se bana kasai ba,
bhai ke khune ka pyasa aapan bhai ba,
sare jag ka net batavai bas manmani ba
daiyau kai Dar nahin onakai ajab kahani ba.
chhama daya upkaar bhuli bas mera tera ba,
samajhi bujhi ke chala sanghati paatr andhera ba.
mulla panDit guru padari ek se ek baDe,
ghar garib ka barai dhadhaki ke tapain khaDe khaDe,
aag lagavain sagar dauDi phir dauDe lai pani
enki tikDam bhari chaal ma jujhain agyani.
majhab ke andhar kolhu ma sudhua pera ba,
samajhi bujhi ke chala sanghati paakh andhera ba.
jaisan pavai vaisan lutai sabakai ihai dharam,
na tau ankh ma pani keuke nahin haya saram,
paisa bare pisach bani gava poor kasai aa
okre bare hansi thattha bas peer parai aa.
svarath ki nagri ma bas tikDam kai Dera ba,
samajhi bujhi ke chala sanghati paakh andhera ba.
ankhi kholi ke chala ki nahin phir pachhtaye ka,
des dharam duinau se jaye aans chuae ka,
dusman jabbai avsar pae kasar uthaye ka
bigDi baat bane na ketnau roe gaye ka.
phaila chala sasur ke nati door basera ba,
samajhi bujhi ke chala sanghati paakh andhera ba.
samajhi bujhi ke chala sanghati paakh andhera ba.
raah ajani sir tak pani jokhim bhara saphar,
lilai khatir muh phailaye baDe baDe ajgar,
muh ma raam bagal ma chhuri ghati agal bagal
phan kaDhe vishadhar phuphkarai kate kahan lahr.
parag parag par ghaat lagaye khaDa lutera ba,
samajhi bujhi ke chala sanghati paakh andhera ba.
sarhad prai barud bichhaye dusman takat ba,
japhar ke ghar gaddaran kai khichri pakat ba,
des paar se keu rahi rahi ke Dori khinchi raha
kathaputri as kehu thiraki ke nange nachat ba.
jaychandan ki mili bhagat se aaga ghera ba,
samajh bujhi ke chala sanghati paakh andhera ba.
aapan aapan Daphli sabakai raag nirala ba,
sabke dil ma khot daal ma sabke kala ba,
kali kartutan ke bal par kala dhandha ba
enke pichhe dauD lagavai jag ii andha ba.
dhokhebaj dagabajan kai chahundisi rera ba,
samajhi bujhi ke chala sanghati paakh andhera ba.
lihe dharam kai dhuja karam se bana kasai ba,
bhai ke khune ka pyasa aapan bhai ba,
sare jag ka net batavai bas manmani ba
daiyau kai Dar nahin onakai ajab kahani ba.
chhama daya upkaar bhuli bas mera tera ba,
samajhi bujhi ke chala sanghati paatr andhera ba.
mulla panDit guru padari ek se ek baDe,
ghar garib ka barai dhadhaki ke tapain khaDe khaDe,
aag lagavain sagar dauDi phir dauDe lai pani
enki tikDam bhari chaal ma jujhain agyani.
majhab ke andhar kolhu ma sudhua pera ba,
samajhi bujhi ke chala sanghati paakh andhera ba.
jaisan pavai vaisan lutai sabakai ihai dharam,
na tau ankh ma pani keuke nahin haya saram,
paisa bare pisach bani gava poor kasai aa
okre bare hansi thattha bas peer parai aa.
svarath ki nagri ma bas tikDam kai Dera ba,
samajhi bujhi ke chala sanghati paakh andhera ba.
ankhi kholi ke chala ki nahin phir pachhtaye ka,
des dharam duinau se jaye aans chuae ka,
dusman jabbai avsar pae kasar uthaye ka
bigDi baat bane na ketnau roe gaye ka.
phaila chala sasur ke nati door basera ba,
samajhi bujhi ke chala sanghati paakh andhera ba.
स्रोत :
पुस्तक : माटी औ महतारी (पृष्ठ 32)रचनाकार : आद्या प्रसाद 'उन्मत्त'
प्रकाशन : अवधी अकादमी
Additional information available
Click on the INTERESTING button to view additional information associated with this sher.
rare Unpublished content
This ghazal contains ashaar not published in the public domain. These are marked by a red line on the left.
