मन  में  एक  पेड़  छतनार  
तहँ  पै  पंछी  बसैं  हज़ार  
कोयल  कौआ  औ  कठफोर  
तोता  मैना  हंस  चकोर  
बगुला  आवैं  पंख  पसार  
लावैं  पढ़िना  मछरी  मार  
पेंढुकी  करै  गुटुरगूँ  प्यार  
हारिल  लावैं  लकड़ी  चार  
तहँ  पै  लटकै  एक  भुजंग  
झूमैं  पियै  हवा  की  भंग  
लहलह  लहरें  लहै  अनंग  
नीचे  नाचै  चपल  कुरंग  
फूलैं  कँवल  भोर  भिनुसार  
देहरी  लाघैं  गुँइयाँ  चार  
आगे  धरैं  चरन  सुकुमार  
चहुँदिसि  टूटैं  बज्र  केंवार  
टुकटुक  देखैं  मोर  चकोर  
फिर  तो  बना  साँप  की  डोर  
चुनकर  मोटी  वाली  डाल  
उसमें  अपना  झूला  डाल  
मिलिकै  झूलैं  गुँइयाँ  चार  
गावैं  कोमल  मेघ  मल्हार  
उनके  मन  में  सिंधु  अपार  
जिसमें  गरज  रहा  है  ज्वार  
उनका  मन  निरमल  अक्कास  
तहँ  पै  चलैं  पवन  उनचास  
आया  सावन  का  त्योहार  
आँखें  हरी-भरी  रतनार  
उन  आँखों  में  बसती  रात  
उसमें  तारों  की  बरसात  
उनका  मन  है  अपरंपार  
उसमें  झरते  फूल  हज़ार  
उसमें  बहे  बसंत  बयार  
उसमें  पूरा  रितु  संहार  
तहँ  पै  झरै  अगम  की  धार  
सरसइ  माया  का  संसार  
दह  दह  दहकै  अग्नि  अपार  
तहँ  पै  खुले  केस  एक  नार  
करती  बिजली  का  सिंगार  
नाचै  लोक  लाज  को  त्याग  
चंदन  तन  में  लिपटे  नाग  
उसके  मन  में  गहरी  हूक  
जिसमें  बड़वानल  की  भूख  
उसमें  नदियाँ  जावैं  सूख  
उसमें  सागर  जावैं  सूख  
झूलैं  सावन  भादों  मास  
झूलैं  धरती  और  अक्कास  
नभ  से  झरती  अमरित  बूँद  
गुँइयाँ  लेतीं  आँखें  मूँद  
फिर  तो  लगा  ज़ोर  झकझोर  
पींगें  भरती  नभ  की  ओर  
तन  में  खिलें  बकुल  के  फूल  
गुँइयाँ  जातीं  रह  रह  झूल  
उनके  मन  में  झरने  सात  
झरते  रहते  सारी  रात  
लाते  सपनों  की  सौग़ात  
लाते  परियों  की  बारात  
परियाँ  लाती  हैं  बरसात  
अमरित  बरस  रहा  दिन-रात  
फिर  तो  हरियाली  का  रंग  
जीवन  भरता  नई  तरंग  
जगता  गहरा  जंगल  एक  
मन  में  लहरा  जंगल  एक  
जिसमें  झूमैं  पेड़  हज़ार  
अम्बा  निम्बा  और  कचनार  
उनमें  एक  पेड़  छतनार  
जिसमें  पंछी  बसैं  हज़ार  
तहँ  पुनि  लटकै  एक  भुजंग  
नीचे  नाचइ  चपल  कुरंग  
तब  फिर  आवैं  गुँइयाँ  चार  
मिलके  गावैं  मेघ  मल्हार  
उन  गुँइयों  में  गुँइयाँ  चार  
उनमें  एक  पेड़  छतनार  
फिर  उसमें  भी  गुँइयाँ  चार  
पुनि  पुनि  एक  पेड़  छतनार  
पुनि  पुनि  आवैं  गुँइयाँ  चार  
खेलइ  जीवन  अपरंपार  
विकसै  भरै  सकल  संसार  
मुकुति-का-खिलइ-सहस-दल-कँवल  
हँसइ-जीवन-नित-नूतन-धवल  
बहइ-सर-सर-सर-झंझा-प्रबल  
कि-धँसकँइ-बड़ेन-बड़ेन  के  महल  
जब  भी  आवैं  गुँइयाँ  चार  
मिलि  के  गावैं  मेघ  मल्हार  
जग  में  मिटता  अत्याचार  
राजा  करता  हाहाकार  
छाती  पीटै  सौ-सौ  बार  
रोवैं  मंत्री  दाढ़ी  जार  
छिपता-फिरता  साहूकार  
फाँकै  धूरि  राज  दरबार  
जब  भी  आवैं  गुँइयाँ  चार  
खोलैं  सकल  मुक्ति  के  द्वार  
चहुँदिसि  टूटैं  बज्र  केंवार  
जब  भी  आवैं  गुँइयाँ  चार।  
                man  mein  ek  peD  chhatnar  
tahan  pai  panchhi  basain  hazar  
koel  kaua  au  kathphor  
tota  maina  hans  chakor  
bagula  awain  pankh  pasar  
lawain  paDhina  machhri  mar  
penDhuki  karai  guturgun  pyar  
haril  lawain  lakDi  chaar  
tahan  pai  latakai  ek  bhujang  
jhumain  piyai  hawa  ki  bhang  
lahlah  lahren  lahai  anang  
niche  nachai  chapal  kurang  
phulain  kanwal  bhor  bhinusar  
dehri  laghain  guniyan  chaar  
age  dharain  charan  sukumar  
chahundisi  tutain  bajr  kenwar  
tuktuk  dekhain  mor  chakor  
phir  to  bana  sanp  ki  Dor  
chunkar  moti  wali  Dal  
usmen  apna  jhula  Dal  
milikai  jhulain  guniyan  chaar  
gawain  komal  megh  malhar  
unke  man  mein  sindhu  apar  
jismen  garaj  raha  hai  jwar  
unka  man  nirmal  akkas  
tahan  pai  chalain  pawan  unchas  
aya  sawan  ka  tyohar  
ankhen  hari  bhari  ratnar  
un  ankhon  mein  basti  raat  
usmen  taron  ki  barsat  
unka  man  hai  aprampar  
usmen  jharte  phool  hazar  
usmen  bahe  basant  bayar  
usmen  pura  ritu  sanhar  
tahan  pai  jharai  agam  ki  dhaar  
sarasai  maya  ka  sansar  
dah  dah  dahakai  agni  apar  
tahan  pai  khule  kes  ek  nar  
karti  bijli  ka  singar  
nachai  lok  laj  ko  tyag  
chandan  tan  mein  lipte  nag  
uske  man  mein  gahri  hook  
jismen  baDwanal  ki  bhookh  
usmen  nadiyan  jawain  sookh  
usmen  sagar  jawain  sookh  
jhulain  sawan  bhadon  mas  
jhulain  dharti  aur  akkas  
nabh  se  jharti  amrit  boond  
guniyan  letin  ankhen  moond  
phir  to  laga  zor  jhakjhor  
pingen  bharti  nabh  ki  or  
tan  mein  khilen  bakul  ke  phool  
guniyan  jatin  rah  rah  jhool  
unke  man  mein  jharne  sat  
jharte  rahte  sari  raat  
late  sapnon  ki  saughat  
late  pariyon  ki  barat  
pariyan  lati  hain  barsat  
amrit  baras  raha  din  raat  
phir  to  hariyali  ka  rang  
jiwan  bharta  nai  tarang  
jagta  gahra  jangal  ek  
man  mein  lahra  jangal  ek  
jismen  jhumain  peD  hazar  
amba  nimba  aur  kachnar  
unmen  ek  peD  chhatnar  
jismen  panchhi  basain  hazar  
tahan  puni  latakai  ek  bhujang  
niche  nachai  chapal  kurang  
tab  phir  awain  guniyan  chaar  
milke  gawain  megh  malhar  
un  guniyon  mein  guniyan  chaar  
unmen  ek  peD  chhatnar  
phir  usmen  bhi  guniyan  chaar  
puni  puni  ek  peD  chhatnar  
puni  puni  awain  guniyan  chaar  
khelai  jiwan  aprampar  
wikasai  bharai  sakal  sansar  
mukuti  ka  khilai  sahas  dal  kanwal  
hansai  jiwan  nit  nutan  dhawal  
bahai  sar  sar  sar  jhanjha  prabal  
ki  dhansakani  baDen  baDen  ke  mahl  
jab  bhi  awain  guniyan  chaar  
mili  ke  gawain  megh  malhar  
jag  mein  mitta  attyachar  
raja  karta  hahakar  
chhati  pitai  sau  sau  bar  
rowain  mantri  daDhi  jar  
chhipta  phirta  sahukar  
phankai  dhuri  raj  darbar  
jab  bhi  awain  guniyan  chaar  
kholain  sakal  mukti  ke  dwar  
chahundisi  tutain  bajr  kenwar  
jab  bhi  awain  guniyan  chaar  
man  mein  ek  peD  chhatnar  
tahan  pai  panchhi  basain  hazar  
koel  kaua  au  kathphor  
tota  maina  hans  chakor  
bagula  awain  pankh  pasar  
lawain  paDhina  machhri  mar  
penDhuki  karai  guturgun  pyar  
haril  lawain  lakDi  chaar  
tahan  pai  latakai  ek  bhujang  
jhumain  piyai  hawa  ki  bhang  
lahlah  lahren  lahai  anang  
niche  nachai  chapal  kurang  
phulain  kanwal  bhor  bhinusar  
dehri  laghain  guniyan  chaar  
age  dharain  charan  sukumar  
chahundisi  tutain  bajr  kenwar  
tuktuk  dekhain  mor  chakor  
phir  to  bana  sanp  ki  Dor  
chunkar  moti  wali  Dal  
usmen  apna  jhula  Dal  
milikai  jhulain  guniyan  chaar  
gawain  komal  megh  malhar  
unke  man  mein  sindhu  apar  
jismen  garaj  raha  hai  jwar  
unka  man  nirmal  akkas  
tahan  pai  chalain  pawan  unchas  
aya  sawan  ka  tyohar  
ankhen  hari  bhari  ratnar  
un  ankhon  mein  basti  raat  
usmen  taron  ki  barsat  
unka  man  hai  aprampar  
usmen  jharte  phool  hazar  
usmen  bahe  basant  bayar  
usmen  pura  ritu  sanhar  
tahan  pai  jharai  agam  ki  dhaar  
sarasai  maya  ka  sansar  
dah  dah  dahakai  agni  apar  
tahan  pai  khule  kes  ek  nar  
karti  bijli  ka  singar  
nachai  lok  laj  ko  tyag  
chandan  tan  mein  lipte  nag  
uske  man  mein  gahri  hook  
jismen  baDwanal  ki  bhookh  
usmen  nadiyan  jawain  sookh  
usmen  sagar  jawain  sookh  
jhulain  sawan  bhadon  mas  
jhulain  dharti  aur  akkas  
nabh  se  jharti  amrit  boond  
guniyan  letin  ankhen  moond  
phir  to  laga  zor  jhakjhor  
pingen  bharti  nabh  ki  or  
tan  mein  khilen  bakul  ke  phool  
guniyan  jatin  rah  rah  jhool  
unke  man  mein  jharne  sat  
jharte  rahte  sari  raat  
late  sapnon  ki  saughat  
late  pariyon  ki  barat  
pariyan  lati  hain  barsat  
amrit  baras  raha  din  raat  
phir  to  hariyali  ka  rang  
jiwan  bharta  nai  tarang  
jagta  gahra  jangal  ek  
man  mein  lahra  jangal  ek  
jismen  jhumain  peD  hazar  
amba  nimba  aur  kachnar  
unmen  ek  peD  chhatnar  
jismen  panchhi  basain  hazar  
tahan  puni  latakai  ek  bhujang  
niche  nachai  chapal  kurang  
tab  phir  awain  guniyan  chaar  
milke  gawain  megh  malhar  
un  guniyon  mein  guniyan  chaar  
unmen  ek  peD  chhatnar  
phir  usmen  bhi  guniyan  chaar  
puni  puni  ek  peD  chhatnar  
puni  puni  awain  guniyan  chaar  
khelai  jiwan  aprampar  
wikasai  bharai  sakal  sansar  
mukuti  ka  khilai  sahas  dal  kanwal  
hansai  jiwan  nit  nutan  dhawal  
bahai  sar  sar  sar  jhanjha  prabal  
ki  dhansakani  baDen  baDen  ke  mahl  
jab  bhi  awain  guniyan  chaar  
mili  ke  gawain  megh  malhar  
jag  mein  mitta  attyachar  
raja  karta  hahakar  
chhati  pitai  sau  sau  bar  
rowain  mantri  daDhi  jar  
chhipta  phirta  sahukar  
phankai  dhuri  raj  darbar  
jab  bhi  awain  guniyan  chaar  
kholain  sakal  mukti  ke  dwar  
chahundisi  tutain  bajr  kenwar  
jab  bhi  awain  guniyan  chaar  
 
    
 
    
        स्रोत : 
                
                        पुस्तक  : एक पेड़ छतनार (पृष्ठ 20)रचनाकार  : दिनेश कुमार शुक्ल 
                             प्रकाशन  : राजकमल प्रकाशन
                         
                                                संस्करण   : 2017 
                
                
     
    Additional information available 
    Click on the INTERESTING button to view additional information associated with this sher.
    
 
    rare Unpublished content 
    This ghazal contains ashaar not published in the public domain. These are marked by a red line on the left.