न चलतै कहूँ पयसरम कै कुदारी
त होतै सगर देस दुनिया भिखारी
न मन्दिर न मस्जिद न गिरजा सेवाला
न भगवान होते न होतै पुजारी।
इहीं पयसरम की धुरी पर टिकी बा
धरा और धरम की प्रगति के कहानी
इहीं पयसरम से उहाँ ताज चमकै
इहीं पयसरम से सजी राजधानी।
बिना पयसरम के परा तुच्छ अनगढ़
हिमालय के पाथर क कीमत कहाँ बा
ज छेनी चली तौ उहै राम बनिगा
कि सिर केउ उठावै गनीमत कहाँ बा।
न उड़तै सरग मू धरम के पताका
कलस के दरे का जनी काउ होतै
न मुसकात देवता क मूरत भला तौ
नमन के बरे का जनी काउ होतै।
अगर पयसरम के डगर पर न चलतें
सगर के सुतन कै पुछैया न होत
इहीं पयसरम की नसेनी से उतरी
भगीरथ न होते त मइया न होतै।
बड़े पयसरम से धरम औ करम
लोक परलोक कै सब कहानी गढ़ी गै
निगम अउर आगम कथा बार्ता
सब इहीं पयसरम की जबानी पढी गै।
बिना पयसरम के न दाना न पानी
छुधा के समन कै कहानी न होतै
न होतै कहूँ पयसरम कै कथा तौ
हया औ सरम के निसानी न होते।
न रोटी न कपड़ा न कल कारखाना
नहर कूप सर ताल वापी न होतै
उतरतिन न गंगा हिमालय से खाले
ज धरती भगीरथ क नापी न होतै।
बिना पयसरम कौन पौरुख के गिननी
कि पाथर भला कौन करतब देखावै
कि जैसे नदी की लहरिया प मुरदा
हवा के इसारा प मूड़ी हिलावै।
बिना पयसरम गति कि जगहा अगति
जौ न नलनील होते त सीता न मिलतै
करम कै कथा जौ न होतै कहूँ तौ
धरम कै प्रथा बनि के गीता न मिलतै।
समुंदर थहउतै भला कैसे मनई
जौ कर पयसरम कै न पतवार होतै
कोलंबस डिगामा चहै जे उतरते
बिना खेये नैया कहाँ पार होते।
परा पयसरम कै चरन चीन्ह जब से
अँजोरिया क इतिहास कुछ अउर होइगा
इहाँ गाय के पूछ पकरे परा
एक कूकुर उड़ाकन के सिरमौर होइगा।
इ मोटर इ गाड़ी, इ बाड़ा, इ बाड़ी
इ चल और अचल जौन दौलत खड़ी बा
इ बखरी, इ बिरवा, इ खेती इ बारी
इहीं पयसरम की बदौलत खड़ी बा।
न खिलतै सुमन औ महकतै न दुनिया
लसा फूल फल से बगीचा न होतै
न होतै कतौं मधु न मधुमास होत
ज सिर के पसीना से सींचा न होतै।
केहू जात एहमू केहू जात ओहमू
न एक ढंग होतै न एक राह होतै
नौ घाट होते कहूँ पयसरम कै
बिपति की नदी कै कहाँ थाह होते।
चलाएन जहाँ बिस्वकरमा बसूली
जहाँ पयसरम कै चरन धूर परिगै
उचरिगा दरिद्दर क खूँटा उहाँ से
औ सिर से सनीचर क छाया उतरिगै।
na chalatai kahun payasram kai kudari
ta hotai sagar des duniya bhikhari
na mandir na masjid na girja sevala
na bhagvan hote na hotai pujari.
ihin payasram ki dhuri par tiki ba
dhara aur dharam ki pragti ke kahani
ihin payasram se uhaan taaj chamakai
ihin payasram se saji rajdhani.
bina payasram ke para tuchchh angaDh
himalay ke pathar ka kimat kahan ba
ja chheni chali tau uhai raam baniga
ki sir keu uthavai ganimat kahan ba.
na uDatai sarag mu dharam ke pataka
kalas ke dare ka jani kau hotai
na muskat devta ka murat bhala tau
naman ke bare ka jani kau hotai.
agar payasram ke Dagar par na chalten
sagar ke sutan kai puchhaiya na hot
ihin payasram ki naseni se utri
bhagirath na hote ta maiya na hotai.
baDe payasram se dharam au karam
lok parlok kai sab kahani gaDhi gai
nigam aur aagam katha barta
sab ihin payasram ki jabani paDhi gai.
bina payasram ke na dana na pani
chhudha ke saman kai kahani na hotai
na hotai kahun payasram kai katha tau
haya au saram ke nisani na hote.
na roti na kapDa na kal karakhana
nahr koop sar taal vapi na hotai
utartin na ganga himalay se khale
ja dharti bhagirath ka napi na hotai.
bina payasram kaun paurukh ke ginni
ki pathar bhala kaun kartab dekhavai
ki jaise nadi ki lahariya pa murda
hava ke isara pa muDi hilavai.
bina payasram gati ki jagha agti
jau na nalnil hote ta sita na milatai
karam kai katha jau na hotai kahun tau
dharam kai pratha bani ke gita na milatai.
samundar thahautai bhala kaise manii
jau kar payasram kai na patvar hotai
kolambas Digama chahai je utarte
bina kheye naiya kahan paar hote.
para payasram kai charan cheenh jab se
anjoriya ka itihas kuch aur hoiga
ihaan gaay ke poochh pakre para
ek kukur uDakan ke sirmaur hoiga.
i motar i gaDi, i baDa, i baDi
i chal aur achal jaun daulat khaDi ba
i bakhri, i birva, i kheti i bari
ihin payasram ki badaulat khaDi ba.
na khilatai suman au mahakatai na duniya
lasa phool phal se bagicha na hotai
na hotai kataun madhu na madhumas hot
ja sir ke pasina se sincha na hotai.
kehu jaat ehmu kehu jaat ohmu
na ek Dhang hotai na ek raah hotai
nau ghaat hote kahun payasram kai
bipti ki nadi kai kahan thaah hote.
chalayen jahan bisvakarma basuli
jahan payasram kai charan dhoor parigai
uchariga dariddar ka khunta uhaan se
au sir se sanichar ka chhaya utarigai.
na chalatai kahun payasram kai kudari
ta hotai sagar des duniya bhikhari
na mandir na masjid na girja sevala
na bhagvan hote na hotai pujari.
ihin payasram ki dhuri par tiki ba
dhara aur dharam ki pragti ke kahani
ihin payasram se uhaan taaj chamakai
ihin payasram se saji rajdhani.
bina payasram ke para tuchchh angaDh
himalay ke pathar ka kimat kahan ba
ja chheni chali tau uhai raam baniga
ki sir keu uthavai ganimat kahan ba.
na uDatai sarag mu dharam ke pataka
kalas ke dare ka jani kau hotai
na muskat devta ka murat bhala tau
naman ke bare ka jani kau hotai.
agar payasram ke Dagar par na chalten
sagar ke sutan kai puchhaiya na hot
ihin payasram ki naseni se utri
bhagirath na hote ta maiya na hotai.
baDe payasram se dharam au karam
lok parlok kai sab kahani gaDhi gai
nigam aur aagam katha barta
sab ihin payasram ki jabani paDhi gai.
bina payasram ke na dana na pani
chhudha ke saman kai kahani na hotai
na hotai kahun payasram kai katha tau
haya au saram ke nisani na hote.
na roti na kapDa na kal karakhana
nahr koop sar taal vapi na hotai
utartin na ganga himalay se khale
ja dharti bhagirath ka napi na hotai.
bina payasram kaun paurukh ke ginni
ki pathar bhala kaun kartab dekhavai
ki jaise nadi ki lahariya pa murda
hava ke isara pa muDi hilavai.
bina payasram gati ki jagha agti
jau na nalnil hote ta sita na milatai
karam kai katha jau na hotai kahun tau
dharam kai pratha bani ke gita na milatai.
samundar thahautai bhala kaise manii
jau kar payasram kai na patvar hotai
kolambas Digama chahai je utarte
bina kheye naiya kahan paar hote.
para payasram kai charan cheenh jab se
anjoriya ka itihas kuch aur hoiga
ihaan gaay ke poochh pakre para
ek kukur uDakan ke sirmaur hoiga.
i motar i gaDi, i baDa, i baDi
i chal aur achal jaun daulat khaDi ba
i bakhri, i birva, i kheti i bari
ihin payasram ki badaulat khaDi ba.
na khilatai suman au mahakatai na duniya
lasa phool phal se bagicha na hotai
na hotai kataun madhu na madhumas hot
ja sir ke pasina se sincha na hotai.
kehu jaat ehmu kehu jaat ohmu
na ek Dhang hotai na ek raah hotai
nau ghaat hote kahun payasram kai
bipti ki nadi kai kahan thaah hote.
chalayen jahan bisvakarma basuli
jahan payasram kai charan dhoor parigai
uchariga dariddar ka khunta uhaan se
au sir se sanichar ka chhaya utarigai.
स्रोत :
पुस्तक : माटी औ महतारी (पृष्ठ 71)रचनाकार : आद्या प्रसाद 'उन्मत्त'
प्रकाशन : अवधी अकादमी
Additional information available
Click on the INTERESTING button to view additional information associated with this sher.
rare Unpublished content
This ghazal contains ashaar not published in the public domain. These are marked by a red line on the left.
