भोजपुर में एक गाँव था। उस गाँव में मछेंदर नाम का एक व्यक्ति रहता था। उसका विवाह हो गया था, पर गवना नहीं हुआ था। गवना करावे ख़ातिर वह पहली बार ससुराल जा रहा था। उसके दोस्तों ने कहा, “ससुराल तो जा रहे हो, यदि किसी लड़के ने क़िस्सा-कहानी सुनाने के लिए कहा तो तुम क्या करोगे? कौनो क़िस्सा-कहानी आता है?” मछेंदर ने महसूस किया कि यह तो फेर में पड़ने वाली बात है। फिर हिम्मत करके अपने को ढाढ़स बँधाया, “जे होई से देखल जाई।”
वह ससुराल के लिए रवाना हो गया। रास्ते में देखता क्या है कि एक मूस माटी के टीले पर चढ़कर कुछ कुतर रहा है। अनायास ही उसके मुँह से निकल गया, “भाई भुहुर-भुहुर। भाई भुहुर-भुहुर।” माटी भूरभूरा कर गिर रहा था। उसकी आवाज़ सुनकर मूस वहीं पर लेट गया।
ऐसा देख उसने कहा, “भाई बाड़ तू पटाइल, भाई बाड़ तू पटाइल।”
अब मछेंदर भीतर ही भीतर बहुत ख़ुश था कि यदि कोई क़िस्सा-कहानी सुनाने के लिए कहेगा तो उसे मूस की यही कहानी सुना दूँगा।
ससुराल पहुँचते-पहुँचते शाम हो गई। गाँव-देहात का माटी-फूस का घर। दालान में रखे ढिबरी से थोड़ी रोशनी हो रही थी।
उसकी सास रोटी बनाकर झाड़ रही थी और साथ-साथ गिन भी रही थी कि कैगो रोटी बनल। मछेंदर यह सब देख रहा था। खाना खाते समय उसकी सास ने पूछा, “पाहुन! आउर रोटी लेब त ल न।”
इस पर उसने कहा, “सभे रोटी तो बाँट देली, अब कहाँ से देब?”
उसकी सास मन-ही-मन सोचने लगी, “दामाद जी तो बड़का ज्योतिष बुझा तड़न।” रात में भोजन-पतर के बाद लड़का सब अझुरा गया, “पाहुन एगो क़िस्सा सुनाईं।”
मछेंदर तो पहले से ही तैयार था। संयोग हुआ कि जब उसने कहानी सुनाना शुरू किया, ठीक उसी समय एक चोर ने घर में सेंध मारना शुरू किया था। सेंध काटते समय थोड़ी देर में माटी भर-भरा के गिरने लगी।
मछेंदर ने भी कहानी कहना शुरू किया, “भाई भुहुर-भुहुर। भाई भुहुर-भुहुर।” चोर समझा, “ई आदमी हमरा देख लेलेबा, वोही से कहता कि भाई भुहुर-भुहुर। भाई भुहुर-भुहुर। अब वह चोर वहिजे पटा गईल। सोचा कि अब नज़र न आएब।
मछेंदर ने कहानी को आगे बढ़ाया, “काहे बाड़ तू पटाइल। काहे बाड़ तू पटाइल।”
चोर ने समझा, “अब हिंओं हमरा के देख ता लोग।” वह भागने के लिए तैयार हो गया।
मछेंदर ने आगे कहा, “काहे भागे ल पड़ाइल, काहे भागे ल पड़ाइल।”
अब चोर जान-परान त्याग कर भागने लगा। भागते समय वह किसी चीज़ से टकरा गया। लोगों ने देख लिया कि एक चोर भागा जा रहा है। आख़िरकार चोर पकड़ लिया गया।
अब चारों तरफ़ यह शोर हो गया कि गाँव में जो नयका दामाद आया है, वह बड़ा भारी ज्योतिष है। ज्योतिष विद्या से चोर पकड़ा गया।
सुबह-सुबह मछेंदर हाथ में लोटा लेकर खेत की तरफ़ जा रहा था। रास्ते में एक गदहा मिला। उसे उसने ताड़ के पेड़ से बाँध दिया।
जब घर लौटा तो वह देखता है कि ससुर जी के दोवारे पर भीड़ लगी है। गाँव का एक धोबी उसके ससुर जी से फ़रियाद कर रहा है, “अपन दामाद से कहीं कि आपन ज्योतिष विद्या से मालूम करस कि हमार गदहा केने बा?” मछेंदर बोल पड़ा, “ई कवन बड़का बात रहे।”
उसने ज़मीन पर दो-चार आड़ी-तिरछी रेखाएँ खिंची और बोला, “पूरब दिशा में एगो ताड़ के पेड़ बा, वोकरे आस-पास राउर गदहा मिल जाई।”
धोबी उस ओर गया तो उसका गदहा मिल गया।
अब तो यह बात कि नयका दामाद बहुत बड़ा ज्योतिष है, पूरे गाँव में फैल गई। और यह बात कानो-कान गाँव के मुखिया तक पहुँच गई। मुखिया ने इस बात की परीक्षा लेनी चाही। मछेंदर को मुखिया के दरबार में बुलाया गया। अब तो उसका जान-परान सूखने लगा। उसका भेद खुलने की बारी आ गई थी, यह सोचकर उसकी हालत ख़राब हो रही थी।
मुखिया ने मुट्ठी में एक मच्छर बंद कर लिया और मछेंदर से पूछा, “हमार मुट्ठी में का बा? अगर सही उत्तर होई त दस बीघा खेत तेहरा मिली, ग़लत होई त तहरा के लोग के गुमराह करे के कारण फाँसी पर लटका दिहल जाइ। जल्दी बोल द, हमरा मुट्ठी में का बा?”
डर के मारे मछेंदर की घिग्गी बंध रही थी। किसी तरह साहस बटोरकर उसने घिघियाते हुए कहा, “मालिक! का मछेंदर के जान ले ले बानी। वोकरा पर रहम करीं और आज़ाद कर दीं।”
मुखिया ने सोचा कि वह मुट्ठी में बंद मच्छर के बारे में ही कह रहा है। वह बहुत ख़ुश हुआ और ढेर सारा ईनाम देने के साथ-साथ मछेंदर को दस बीघा खेत देकर विदा किया।
bhojapur mein ek gaanv tha. us gaanv mein machhendar naam ka ek vyakti rahta tha. uska vivah ho gaya tha, par gavna nahin hua tha. gavna karave khatir wo pahli baar sasural ja raha tha. uske doston ne kaha, “sasural to ja rahe ho, yadi kisi laDke ne kissa kahani sunane ke liye kaha to tum kya karoge kauno qissa kahani aata hai?” machhendar ne mahsus kiya ki ye to pher mein paDne vali baat hai. phir himmat karke apne ko DhaDhas bandhaya, “je hoi se dekhal jai. ”
wo sasural ke liye ravana ho gaya. raste mein dekhta kya hai ki ek moos mati ke tile par chaDhkar kuch kutar raha hai. anayas hi uske munh se nikal gaya, “bhai bhuhur bhuhur. bhai bhuhur bhuhur. ” mati bhurbhura kar gir raha tha. uski avaz sunkar moos vahin par let gaya.
aisa dekh usne kaha, “bhai baaD tu patail, bhai baaD tu patail. ”
ab machhendar bhitar hi bhitar bahut khush tha ki yadi koi qissa kahani sunane ke liye kahega to use moos ki yahi kahani suna dunga.
sasural pahunchte pahunchte shaam ho gai. gaanv dehat ka mati phoos ka ghar. dalan mein rakhe Dhibri se thoDi roshni ho rahi thi.
uski saas roti banakar jhaaD rahi thi aur saath saath gin bhi rahi thi ki kaigo roti banal. machhendar ye sab dekh raha tha. khana khate samay uski saas ne puchha, “pahun! aaur roti leb ta la na. ”
is par usne kaha, “sabhe roti to baant deli, ab kahan se deb?”
uski saas man hi man sochne lagi, “damad ji to baDka jyotish bujha taDan. ” raat mein bhojan patar ke baad laDka sab ajhura gaya, “pahun ego qissa sunain. ”
machhendar to pahle se hi taiyar tha. sanyog hua ki jab usne kahani sunana shuru kiya, theek usi samay ek chor ne ghar mein sendh marana shuru kiya tha. sendh katte samay thoDi der mein mati bhar bhara ke girne lagi.
machhendar ne bhi kahani kahna shuru kiya, “bhai bhuhur bhuhur. bhai bhuhur bhuhur. ” chor samjha, “ii adami hamra dekh leleba, vohi se kahta ki bhai bhuhur bhuhur. bhai bhuhurhur. ab wo chor vahije pata gail. socha ki ab nazar na aayeb.
machhendar ne kahani ko aage baDhaya, “kahe baaD tu patail. kahe baaD tu patail. ”
chor ne samjha, “ab hinon hamra ke dekh ta log. ” wo bhagne ke liye taiyar ho gaya.
machhendar ne aage kaha, “kahe bhage la paDail, kahe bhage la paDail. ”
ab chor jaan paran tyaag kar bhagne laga. bhagte samay wo kisi cheez se takra gaya. logon ne dekh liya ki ek chor bhaga ja raha hai. akhirkar chor pakaD liya gaya.
ab charon taraf ye shor ho gaya ki gaanv mein jo nayka damad aaya hai, wo baDa bhari jyotish hai. jyotish vidya se chor pakDa gaya.
subah subah machhendar haath mein lota lekar khet ki taraf ja raha tha. raste mein ek gadha mila. use usne taaD ke peD se baandh diya.
jab ghar lauta to wo dekhta hai ki sasur ji ke dovare par bheeD lagi hai. gaanv ka ek dhobi uske sasur ji se fariyad kar raha hai, “apan damad se kahin ki aapan jyotish vidya se malum karas ki hamar gadha kene baa”, machhendar bol paDa, “ii kavan baDka baat rahe. ”
usne zamin par do chaar aaDi tirchhi rekhayen khinchi aur bola, “purab disha mein ego taaD ke peD ba, vokre aas paas raur gadha mil jai. ”
dhobi us or gaya to uska gadha mil gaya.
ab to ye baat ki nayka damad bahut baDa jyotish hai, pure gaanv mein phail gai. aur ye baat kano kaan gaanv ke mukhiya tak pahunch gai. mukhiya ne is baat ki pariksha leni chahi. machhendar ko mukhiya ke darbar mein bulaya gaya. ab to uska jaan paran sukhne laga. uska bhed khulne ki bari aa gai thi, ye sochkar uski haalat kharab ho rahi thi.
mukhiya ne mutthi mein ek machchhar band kar liya aur machhendar se puchha, “hamar mutthi mein ka baa? agar sahi uttar hoi ta das bigha khet tehara mili, ghalat hoi ta tahra ke log ke gumrah kare ke karan phansi par latka dihal jai. jaldi bol da, hamra mutthi mein ka baa?”
Dar ke mare machhendar ki ghiggi bandh rahi thi. kisi tarah sahas batorkar usne ghighiyate hue kaha, “malik ! ka machhendar ke jaan le le bani. vokra par rahm karin aur azad kar deen. ”
mukhiya ne socha ki wo mutthi mein band machchhar ke bare mein hi kah raha hai. wo bahut khush hua aur Dher sara iinam dene ke saath saath machhendar ko das bigha khet dekar vida kiya.
bhojapur mein ek gaanv tha. us gaanv mein machhendar naam ka ek vyakti rahta tha. uska vivah ho gaya tha, par gavna nahin hua tha. gavna karave khatir wo pahli baar sasural ja raha tha. uske doston ne kaha, “sasural to ja rahe ho, yadi kisi laDke ne kissa kahani sunane ke liye kaha to tum kya karoge kauno qissa kahani aata hai?” machhendar ne mahsus kiya ki ye to pher mein paDne vali baat hai. phir himmat karke apne ko DhaDhas bandhaya, “je hoi se dekhal jai. ”
wo sasural ke liye ravana ho gaya. raste mein dekhta kya hai ki ek moos mati ke tile par chaDhkar kuch kutar raha hai. anayas hi uske munh se nikal gaya, “bhai bhuhur bhuhur. bhai bhuhur bhuhur. ” mati bhurbhura kar gir raha tha. uski avaz sunkar moos vahin par let gaya.
aisa dekh usne kaha, “bhai baaD tu patail, bhai baaD tu patail. ”
ab machhendar bhitar hi bhitar bahut khush tha ki yadi koi qissa kahani sunane ke liye kahega to use moos ki yahi kahani suna dunga.
sasural pahunchte pahunchte shaam ho gai. gaanv dehat ka mati phoos ka ghar. dalan mein rakhe Dhibri se thoDi roshni ho rahi thi.
uski saas roti banakar jhaaD rahi thi aur saath saath gin bhi rahi thi ki kaigo roti banal. machhendar ye sab dekh raha tha. khana khate samay uski saas ne puchha, “pahun! aaur roti leb ta la na. ”
is par usne kaha, “sabhe roti to baant deli, ab kahan se deb?”
uski saas man hi man sochne lagi, “damad ji to baDka jyotish bujha taDan. ” raat mein bhojan patar ke baad laDka sab ajhura gaya, “pahun ego qissa sunain. ”
machhendar to pahle se hi taiyar tha. sanyog hua ki jab usne kahani sunana shuru kiya, theek usi samay ek chor ne ghar mein sendh marana shuru kiya tha. sendh katte samay thoDi der mein mati bhar bhara ke girne lagi.
machhendar ne bhi kahani kahna shuru kiya, “bhai bhuhur bhuhur. bhai bhuhur bhuhur. ” chor samjha, “ii adami hamra dekh leleba, vohi se kahta ki bhai bhuhur bhuhur. bhai bhuhurhur. ab wo chor vahije pata gail. socha ki ab nazar na aayeb.
machhendar ne kahani ko aage baDhaya, “kahe baaD tu patail. kahe baaD tu patail. ”
chor ne samjha, “ab hinon hamra ke dekh ta log. ” wo bhagne ke liye taiyar ho gaya.
machhendar ne aage kaha, “kahe bhage la paDail, kahe bhage la paDail. ”
ab chor jaan paran tyaag kar bhagne laga. bhagte samay wo kisi cheez se takra gaya. logon ne dekh liya ki ek chor bhaga ja raha hai. akhirkar chor pakaD liya gaya.
ab charon taraf ye shor ho gaya ki gaanv mein jo nayka damad aaya hai, wo baDa bhari jyotish hai. jyotish vidya se chor pakDa gaya.
subah subah machhendar haath mein lota lekar khet ki taraf ja raha tha. raste mein ek gadha mila. use usne taaD ke peD se baandh diya.
jab ghar lauta to wo dekhta hai ki sasur ji ke dovare par bheeD lagi hai. gaanv ka ek dhobi uske sasur ji se fariyad kar raha hai, “apan damad se kahin ki aapan jyotish vidya se malum karas ki hamar gadha kene baa”, machhendar bol paDa, “ii kavan baDka baat rahe. ”
usne zamin par do chaar aaDi tirchhi rekhayen khinchi aur bola, “purab disha mein ego taaD ke peD ba, vokre aas paas raur gadha mil jai. ”
dhobi us or gaya to uska gadha mil gaya.
ab to ye baat ki nayka damad bahut baDa jyotish hai, pure gaanv mein phail gai. aur ye baat kano kaan gaanv ke mukhiya tak pahunch gai. mukhiya ne is baat ki pariksha leni chahi. machhendar ko mukhiya ke darbar mein bulaya gaya. ab to uska jaan paran sukhne laga. uska bhed khulne ki bari aa gai thi, ye sochkar uski haalat kharab ho rahi thi.
mukhiya ne mutthi mein ek machchhar band kar liya aur machhendar se puchha, “hamar mutthi mein ka baa? agar sahi uttar hoi ta das bigha khet tehara mili, ghalat hoi ta tahra ke log ke gumrah kare ke karan phansi par latka dihal jai. jaldi bol da, hamra mutthi mein ka baa?”
Dar ke mare machhendar ki ghiggi bandh rahi thi. kisi tarah sahas batorkar usne ghighiyate hue kaha, “malik ! ka machhendar ke jaan le le bani. vokra par rahm karin aur azad kar deen. ”
mukhiya ne socha ki wo mutthi mein band machchhar ke bare mein hi kah raha hai. wo bahut khush hua aur Dher sara iinam dene ke saath saath machhendar ko das bigha khet dekar vida kiya.
हिंदी क्षेत्र की भाषाओं-बोलियों का व्यापक शब्दकोश : हिन्दवी डिक्शनरी
‘हिन्दवी डिक्शनरी’ हिंदी और हिंदी क्षेत्र की भाषाओं-बोलियों के शब्दों का व्यापक संग्रह है। इसमें अंगिका, अवधी, कन्नौजी, कुमाउँनी, गढ़वाली, बघेली, बज्जिका, बुंदेली, ब्रज, भोजपुरी, मगही, मैथिली और मालवी शामिल हैं। इस शब्दकोश में शब्दों के विस्तृत अर्थ, पर्यायवाची, विलोम, कहावतें और मुहावरे उपलब्ध हैं।
Click on the INTERESTING button to view additional information associated with this sher.
OKAY
About this sher
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Morbi volutpat porttitor tortor, varius dignissim.
Close
rare Unpublished content
This ghazal contains ashaar not published in the public domain. These are marked by a red line on the left.
OKAY
You have remaining out of free content pages.Log In or Register to become a Rekhta Family member to access the full website.
join rekhta family!
You have exhausted your 5 free content pages. Register and enjoy UNLIMITED access to the whole universe of Urdu Poetry, Rare Books, Language Learning, Sufi Mysticism, and more.